“De verraderlijke allianties van de eetstoornis; hoe het verdragen van falen het geheime ingrediënt tot herstel kan zijn”

 

Jolijn Drost en Maartje Zeldenrust

Trefwoorden: Eetstoornissen, groepstherapie, dramatherapie, confrontatie, faalmoed, inzicht

Doelgroep: schematherapeuten van verschillende niveaus die ervoor openstaan om actief aan de slag te gaan en uit hun comfortzone te stappen. Ervaring met eetstoornissen is geen vereiste, nieuwsgierigheid hiernaar wel.

Korte omschrijving

Deze interactieve workshop verkent hoe schematherapie, in combinatie met vaktherapie (dramatherapie), ingezet kan worden bij mensen met eetstoornissen als oefenplaats voor falen. We laten deelnemers zelf ervaren hoe ‘faalruimte’ kan worden benut om contact te maken met de kwetsbaarheid achter de eetstoornis en hoe het falen van de eetstoornis een voorwaarde is voor herstel.

Inhoud workshop

“Ik wil van mijn eetstoornis af, maar niet veranderen. Help me, maar ik wil niet geholpen worden. Ik wil me fysiek beter voelen, maar niet aankomen in gewicht. Ik wil van het braken af, maar schaam me te veel om erover te vertellen. Ik wil stoppen met de eetbuien, maar eerst nog afvallen. Ik wil wel, maar ik durf niet. Ik wil wel, maar mag van de eetstoornis niet eerlijk tegen je zijn. Ik ben niet ziek genoeg. Ik verdien geen hulp.“

Eetstoornissen gaan vaak gepaard met een complexe en krachtige dynamiek waarbij de eetstoornis enorme ziektewinst oplevert en zorgt voor sterke ambivalente gevoelens ten opzichte van herstel. Regie pakken in de behandeling, in samenwerking komen met de behandelaar, open en eerlijk zijn; aspecten die niet vanzelfsprekend zijn in de behandeling van eetstoornissen en daarmee een integraal onderdeel vormen van het behandeltraject. Deze dynamieken zorgen ervoor dat behandelaren zich nogal eens onthand en niet capabel voelen en de behandeling van een patiënt met (comorbide) eetproblematiek spannend kunnen vinden.

Daar komt nog bij dat patienten met eetstoornissen vaak rigide eisen en perfectionistische standaarden hanteren. Niet alleen voor zichzelf maar ook voor anderen, inclusief hun therapeut. Deze hoge lat kan bij beiden leiden tot een gevoel van falen. Hierbij bevat de eetstoornis een paradox: herstel betekent dat de eetstoornis ‘faalt’. De eetstoornis biedt een gevoel van controle of verdoving en is een zichzelf sterk bekrachtigende coping modus, terwijl genezing juist vraagt om het loslaten van controle.

Het succesvol controleren van het gewicht kan bij Anorexia een gevoel van controle en trots geven “dit kan ik wel, kijk mij eens”, waardoor de patiënt moeilijker bereikbaar en motiveerbaar wordt voor verandering. Hierbij is het voor sommigen nooit goed (ziek) genoeg en ervaren zij chronisch een gevoel van falen, terwijl het succes van de eetstoornis voor anderen juist iets is om te etaleren. Het tegenovergestelde is vaak te zien bij Boulimia en Binge Eating Disorder (BED) waar het gevoel van falen “mislukte anorect, zwakkeling, geen wilskracht” vaak overheerst en tot schaamte, geheimhouding en eenzaamheid leidt en daarmee de eetstoornis vrij spel geeft.

Ook tussen de eetstoornissen onderling kan een wedstrijddynamiek van jaloezie en competitie ontstaan waarbij een (onuitgesproken) hiërarchie ervaren wordt. De meest succesvollen in het bereiken van een laag gewicht (veelal anorexia) staan bovenaan de ladder en degenen die falen in het beteugelen van hun gewicht (vaak BED), staan hierbij onderaan. Deze competitie kent nog een andere laag namelijk een die gaat over wie het meest ziek, het meest destructief is. Hoewel deze hiërarchie en competitie voor buitenstaanders vaak bevreemdend of zelfs bizar klinkt betreft het een dynamiek die een onderhoudende factor kan zijn en die behandeling kan bemoeilijken.

Voor patiënten met een eetstoornis waarbij standaard CGT behandelingen onvoldoende effect hebben, zijn de alternatieven beperkt. Schematherapie is hierin een veelbelovend alternatief. De wetenschappelijke ondersteuning is nog beperkt maar wel groeiend. Schematherapie is effectief gebleken bij verschillende psychische problematieken die vaak samengaan met eetstoornissen. Het biedt handvatten voor behandeling van eetstoornissen waarbij rigide persoonlijkheidstrekken reguliere behandeling bemoeilijken of waar de eetproblematiek verweven is met een voorgeschiedenis van traumatische ervaringen, mishandeling en/of emotionele verwaarlozing. Daarbij biedt het een verklaringsmodel dat de deur opent naar zelfcompassie en mildheid, zonder hen te ontslaan van hun verantwoordelijkheid voor herstel.

In deze workshop verkennen we hoe het falen van de eetstoornis gefaciliteerd kan worden binnen schematherapie. Limited reparenting, ervaringsgerichte interventies en groepsdynamiek helpen patienten om ruimte te maken voor imperfectie en emotionele verwerking.

Leerdoelen

 

Het wordt een dynamische, speelse, en vooral leuke dag met genoeg te beleven.
Na afloop van deze workshop:

  1. Hebben deelnemers goed zicht op hoe specifieke maladaptieve modi (zoals de ‘Miss Eetstoornis’, ‘Ratio’, de ‘Onthechte Zelfsusser’, ‘Silent Bully’ en ‘Perfectionistische Overcontroleerder’) zích manifesteren bij patienten met eetstoornissen.
  2. Hebben deelnemers ervaren hoe schematherapie en dramatherapie gecombineerd kunnen worden om falen en imperfectie te normaliseren, inclusief praktische werkvormen.
  3. Begrijpen deelnemers hoe groepsdynamiek, limited reparenting en ervaringsgerichte interventies bijdragen aan het doorbreken van vermijdingspatronen en het falen van de eetstoornis zelf.

Werkvormen

De dag zal afwisselend en interactief zijn met gebruik van diverse werkvormen:

  • Powerpoint voor theorie en ter ondersteuning van de oefeningen
  • Demonstratie van ervaringsgerichte oefeningen
  • Zelf ervaren (ondergaan) en oefenen, in rollenspellen, tweetallen en kleine groepen

Deelnemers ervaren onder meer een dramatherapeutische werkvorm rond de ‘Miss Eetstoornisverkiezing’. Ook worden de allianties van de eetstoornis met diverse andere modi uitgewerkt en krijg je handvatten hoe deze te bewerken en te doorbreken.

Literatuur

 

  • Griffin, C., Fenner, P., Landorf, K. B., & Cotchett, M. (2021). Effectiveness of art therapy for people with eating disorders: A mixed methods systematic review. The Arts in Psychotherapy, 76, 101859. https://doi.org/10.1016/j.aip.2021.101859
  • Joshua, P. R., Lewis, V., Kelty, S. F., & Boer, D. P. (2023). Is schema therapy effective for adults with eating disorders? A systematic review into the evidence. Cognitive Behaviour Therapy, 52(3), 213–231. https://doi.org/10.1080/16506073.2022.2158926
  • Marney, A., Williams, M., Simpson, S., & Griffiths, S. (2024). Schema modes and their associations with symptom profiles in individuals with eating disorders: A mixed methods study. Journal of Eating Disorders, 12(1).
  • Pugh, M. (2015). A narrative review of schemas and schema therapy outcomes in the eating disorders. Clinical Psychology Review, 39, 30–41. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2015.04.003
  • Simpson, S. G., Morrow, E., van Vreeswijk, M., & Reid, C. (2010). Group schema therapy for eating disorders: A pilot study. Frontiers in Psychology, 1, 182. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2010.00182 

 

Sprekers

Jolijn Drost, PhD, GZ-psycholoog, senior schematherapeut VSt. Ze is werkzaam als regiebehandelaar bij GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula (TOPGGZ), waar ze betrokken is bij de vierdaagse dagbehandeling voor cliënten met complexe eetproblematiek en comorbide stoornissen. Daarnaast werkt ze op de polikliniek waar ze naast individuele schematherapie samen met Maartje ook groepsschematherapie geeft aan volwassenen bij wie de eetproblematiek sterk verweven is met persoonlijkheidskenmerken die herstel bemoeilijken danwel het risico op terugval vergroten. Verder geeft ze les over eetstoornissen in de GZ-opleiding bij de Rinogroep en Rino Amsterdam en is ze voorzitter van de commissie Wetenschap & Kwaliteit van de VSt.

Maartje Zeldenrust, ervaren dramatherapeut met meer dan 40 jaar expertise in de behandeling van eetstoornissen. Naast dramatherapie heeft zij zich diverse technieken uit de psychomotore therapie eigen gemaakt, met name voor het bewerken van een negatief lichaamsbeeld. Ze is al vele jaren werkzaam bij GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula (TOPGGZ) en diens voorgangers. Over de jaren heeft ze steeds meer passie ontwikkeld voor het werken met schematherapie en zich hier uitgebreid in geschoold. Ze geeft bij de Ursula al sinds 2007 groepsschematherapie aan jongvolwassenen (16+) en volwassenen met de diagnose anorexia nervosa (AN), boulimia nervosa (BN), binge eating disorder (BED) en ander gespecificeerde voedings- of eetstoornis. Daarnaast is Maartje werkzaam in eigen praktijk.